Öfke Nedir?
Öfke, bireyin zorluklarla başa çıkabilmek için uyguladığı bir savunma mekanizması olarak tanımlanabilir. Öfke engellenme ve korku karşısında ortaya çıkan bir tepki olup, aşırı olduğu durumda bilinç bulanıklığına ve davranış bozukluklarına yol açabilir. Her duygu gibi öfke de çocukların doğal yaşamının bir parçasıdır. Öfkeli olmak ve bunu zaman zaman göstermek anormal değildir. Önemli olan doğru tespit ve gözlem yapmak ve öfkenin nasıl kullanılacağını çocuğa öğretmektir.
Bebekler öfkelerini, ağlayarak, kollarını sallayarak, bacaklarıyla tekme atarak dile getirirler. 18 ay civarında çoğu çocuk öfkelenince sinir nöbetleri geçirir. Bu nöbetler ikinci yılın sonunda doruğa ulaşır, üçüncü yıldan sonra azalır. Bunun nedeni üç yaş civarında çocukların isteklerini elde etmede dilin daha etkili bir araç olduğunu fark etmeleridir. 3-5 yaş arası çocuklar, duygularını kontrol edemedikleri, sıkıldıklarında ve kızdıklarında kendilerini ifade etmede güçlük yaşadıkları, başkalarının farklı düşünceleri olduğunu anlamakta zorlandıkları için kızgınlıklarını öfke nöbeti ve saldırgan davranışlar ile gösterebilirler. Genelde başkalarının söylediklerinin yanı sıra yaptıklarına da öfkelenebilirler. Bu yaştaki çocukların saldırganlıklarının amacı genellikle başkalarını incitmeye yönelik olabilir. Bu davranışlar, bazen doğrudan yumruk ya da tekme ile bazen dolaylı olarak zarar verme şeklinde olabilir. Öfke problemine sahip çocuklar, istedikleri olmadığı zaman bağırma, ağlama, çığlık atma, kendine ya da başkasına zarar verme eğilimi gibi davranışlar sergileyebilir.
Öfke, bazı çocukların toplumsal rollerini tanımlamak için kullandığı bir saldırganlık çeşidinin işareti de olabilir. Öfkeli tehdit cümleleri ve meydan okumalar kimin daha çetin olduğunu belirlemeye yardım eder. Aynen yetişkinler gibi, kimi çocuklar da diğerlerinden daha kolay öfkelenirler. Yüksek düzeydeki buhar basıncını içinde taşıyan bir düdüklü tencere gibi olan bu çocukların patlaması için çok az bir kışkırtma ya da zorlanma yetecektir. Kimi çocuklar ise henüz öfkelerini yönlendirmek için gerekli becerileri edinememiş olabilirler. Bazı çocukların öfkesi de yaşamlarındaki ciddi olaylara tepki olabilir.
Her üç durumda da çocuğun niye öfkeli olduğunu bilmesinin yanı sıra, öfkesini uygun şekillerde nasıl yönlendireceğini de bilmesi gerekir. Bu yeteneğe sahip olmayan ya da öğrenmeyen çocuklar arkadaş edinmede güçlük çekebilir ve öbür çocukların kolayca kızdırıp ağlattığı hedefler haline gelebilir.
Çocuklardaki Öfke Nöbetlerinin Nedenleri
- Çocuğun fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarının karşılanamaması
- Anne ve babaların yanlış uyguladığı ödül-ceza tutumları.
- Yanlış rol model olunması, “evet” ve “hayır”ın konuşmalarda ortak kullanılmaması
- Aile içi şiddet davranışları ve iletişimin sağlıklı olmaması
- Çocuğun özgürlüğünü ve bağımsızlığını elde etme ihtiyacı
- Fazla tablet ve telefon kullanımı
- Dil becerisinin yeteri düzeyde olmaması
- Saldırgan davranışların hoş görülmesi ve desteklenmesi
- Hayal kırıklıkları ve travmalar yaşamak
- Akran zorbalığına maruz kalmak
- Öfke sonucu istediğini elde etme
- İstediklerinin olmaması, engellenmesi
- Artan sorumluluk ve görevler
Ne Zaman Dikkat Edilmeli?
Eğer çocuk öfkesini başkalarına yönelik fiziksel saldırılara dönüştürüyorsa bunun üzerinde durulmalıdır.
- Sık sık öfkeleniyor, her gün arkadaşlarıyla tartışıyorsa
- Aynı yaştaki diğer çocuklara göre daha yoğun olarak öfkeleniyor, sık sık ağlayıp başkalarına vuruyorsa, yanlış yaptığında ya da zorlandığında kâğıdı buruşturup atıyorsa, oyuncaklarına zarar veriyorsa
- Öğretmenin sakinleştirici çabalarına yanıt vermiyor veya bağırarak onu itiyorsa.
- Yaşamın her alanında öfkelenecek bir şey buluyor ve belli bir kişi ya da olay nedeniyle değil, genel olarak kendini öfkeli hissediyorsa.
- Olaylarla baş etme yöntemlerinde önemli değişiklikler görüyorsanız, örneğin daha önce hiç sıkılmadığı şeylere öfkelenmeye başlamışsa dikkatli olunmalıdır.
Nasıl Yardım Edilebilir?
Çocukların öfke yaratan durumla karşı karşıya kaldıklarında, öfkeleneceklerine işaret eden içsel uyaranları fark etmeleri ve tanımaları, öfke denetiminin birinci aşamasıdır. Bu değişmeler çocukların öfkelenmeden hemen önce öfkeleneceklerini onlara bildiren bir “uyarıcı siren” özelliği gösterirler. Öfkelenmeden hemen önce bedenlerinde ne olduğunu fark etmeleri ve tanımaları, çocukların ilgiyi kendilerine yönelterek, davranışlarını kontrol etmelerine ya da ortamdan uzaklaşıp gitmelerine olanak sağlamaktadır. Öfkesiyle baş edemeyen bir çocuğa yardım ederken ilk göreviniz, niye öfkeli olduğunu anlamak ve bunun farkında değilse onun da anlamasını sağlamaktır.
Öfkeli çocuklar açık, sakin, anlayışlı ve kendini anlayacak yetişkinlere ihtiyaç duyarlar. Onu öfkelendiği için azarlamanız veya kendinize kızmanız, öfkesini nasıl ifade edeceği ve nasıl sakin olacağı konusunda ona fikir vermez. Çocuğun sakin olduğu bir anda, onu neyin bu kadar öfkelendirdiğini sorarak, iç dünyasında hissettiği bir duygu veya kendisine söylenen bir şey ise (alay edilme gibi) bunu fark etmesini sağlayarak öfkesinin kaynağına inebilirsiniz. Bazı çocuklar, öfkeleri hakkında konuşmak istemeyebilirler. Bu durumda ne yapmaya çalıştığınızı açıklamak yerine uzman yardımı istemelisiniz.
Öfkeli bir çocukla çalışmanın asıl hedefi; kendi kırgınlık duygularına ya da başkalarının sataşmalarına vereceği tepkilerde her zaman seçim şansının olduğunu ona göstermektir. Bağırmayı, vurmayı, öfke nöbetleri geçirmeyi seçebilir ya da öğretmenine ve arkadaşına neler hissettiğini söylemeyi tercih edebilir. Bu konuda onu hangi eylemin iyi sonuç doğuracağını düşünmeye teşvik edin.
- Öfkeli olmadığı anlarda ya da az da olsa sakin kalarak zor bir durumla başa çıktığında onu takdir edin.
- Belli bir süre için öfkesini dışa vurmayacağı ya da anlaştığınız şekillerde dışa vuracağı konusunda anlaşma yapın.
- Duygularını anlattığı resim çizmesini önerin. Kendisini öfkelendiren problemi, nasıl tepkide bulunduğunu, bu tepkinin ne gibi sonuçlar doğurduğunu ve problemi halletmek için iyi bir yol olup olmadığını, neyin daha iyi olabileceğini anlatmasını isteyin.
- Çocuğunuz ısırmaya, tırmalamaya ya da vurmaya başlar başlamaz, onu bulunduğu ortamdan uzaklaştırın. Sert bir sesle ve açıkça bu davranışın neden kötü olduğunu söyleyin. Fazla açıklama yapmak bu yaştaki çocuklar için faydalı olmayacaktır.
- Çocuklar kendi öfkesinin nedenlerini anlayacak yaşta değildir. Bu duyguları adlandırmanız onun için iyi bir yol gösterici olacaktır. "Ayşe bebeğini aldı diye kızmış olmalısın" ya da "masaya çıkmana izin vermediği için annene veya öğretmenine öfkelenmiş olmalısın" diyerek çocuğunuzun duygularını tanımlayın.
- Medyada şiddet içeren görüntülerle karşı karşıya kalan çocukların agresif olmaya daha yatkın oldukları kanıtlanmıştır. Bu nedenle çocuklarınızı şiddet içerikli medya araçlarından uzak tutmaya çalışın.
- Siz de ondan beklediğiniz gibi davranın. Örneğin yaşadığınız bir çatışmayı çözmek için öfkenizi kelimelere dökebilir ve ona asıl sorunun öfke olmadığını, ifade edilme biçimi olduğunu gösterebilirsiniz.
Kavram Eğitim Kurumları
Psikolojik Danışmanlık Ve Rehberlik Birimi